ابوبکر احمد بن ابی‌عاصم ضحاک شیبانیاِبنِ اَبی عاصِم، ابوبکر احمد بن عمروبن ابی عاصم ضحاک شیبانی (۲۰۶-۲۸۷ق/۸۲۱ -۹۰۰م)، از فقها و حافظان بزرگ حدیث بود. ۱ - معرفی ابن ابی عاصموی بر مذهب ظاهری بود و قیاس را باور نداشت و بر پایه آن رفتار نمی‌کرد. [۱]
شمس الدین محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ ، ج۲، ص۶۴۰ -۶۴۱ ، بیروت، ۱۳۷۶ق.
ابن تغری بردی [۲]
ابن تغری بردی، النجوم، ج۲، ص۱۲۲.
او را از مصنفان حدیث و عالمی چیره‌دست شمرده است.در پاره‌ای از منابع از وی با عنوان «محدث بن محدث بن محدث» یاد شده است. [۳]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۴۱۸، دمشق، ۱۴۰۴ق.
ابن ابی عاصم از مردم بصره بود. ۱.۱ - مسند قضاوی پس از درگذشت صالح بن احمد در اصفهان برمسند قضا نشست و مدت ۱۳ یا ۱۶ سال در این سمت بود، اما بر اثر پیشامدی که میان وی و ع لی بن متویه رخ داد، از کار برکنار شد [۴]
احمد بن عبدالله ابو نعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۱۰۰ ، به کوشش س ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۱م.
[۵]
شمس الدین محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ ، ج۲، ص۶۴۰ -۶۴۱ ، بیروت، ۱۳۷۶ق.
۱.۲ - سفرهای ابن ابی عاصمابن ابی عاصم برای شنیدن و فراگیری و ثبت حدیث ، ازاین دیار به آن دیار رفت. [۶]
ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۱، ص۸۴، قاهره، ۱۳۵۱- ۱۳۵۸ق.
در کوفه، بغداد ، دمشق ، مصر ، حجاز و دیگر بلاد اسلامی گردش کرد و از عده بسیاری حدیث شنید [۷]
خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۲۶۹، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۹م.
و در این سفرها با ابوتراب نخشبی و کسان دیگر از مشایخ صوفیان دیدار کرد، صحبت آنان را دریافت. [۸]
ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۱، ص۸۴، قاهره، ۱۳۵۱- ۱۳۵۸ق.
۱.۳ - حفظ حدیثوی احادیث بسیاری شنیده بود و از بر داشت. درباره قدرت حافظه او گفته‌اند که در فتنه صاحب الزنج ، گنجینه کتابهایش از میان رفت و او ۵۰ هزار حدیث از حافظه خود نقل وبازنویسی کرد. [۹]
شمس الدین محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ ، ج۲، ص۶۴۱ ، بیروت، ۱۳۷۶ق.
۱.۴ - فرمان به قتل ابن ابی عاصم به لیلی بن نعمان دیلمی (از سرداران حسن بن قاسم داعی صغیر ) خبر دادند که ابن ابی عاصم، ناصبی است. او بی‌درنگ فرمان قتل وی را صادر کرد، اما به علت نامعلومی از کشتن او چشم پوشید. [۱۰]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۴۱۹، دمشق، ۱۴۰۴ق.
[۱۱]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۷، ص۸۸، دمشق، ۱۴۰۴ق.
۱.۵ - آثارآثار او را تا ۳۰۰ برشمرده‌اند. آنچه از آن‌ها به جای مانده، این‌هاست: ۱. الاحاد و المثانی. [۱۲]
کوپریلی، خطی، ج۱، ص۱۲۷.
۲. الاوائل، چاپ بیروت، ۱۹۸۷م. ۳.الجهاد. [۱۳]
، ظاهریه، خطی،ص ۶۸ .
۴. الدّیات، چاپ قاهره، ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م. ۵. الزّهد فی الدّنیا و الصمت و حفظ اللسان و العزلة. [۱۴]
ظاهریه، خطی، ج۲، ص۱۲.
۶. کتاب السّنة فی احادیث الصفات علی طریق السلف، چاپ دمشق، ۱۹۸۵م. ۷. عوالی الاحادیث و الاعالی و فرائد الخرائد و اللا¸لی، نسخه‌ای از آن در کتابخانه حمیدیه استانبول موجود است. ۸. المذّکر و التذکیر و الذِکر. [۱۵]
ظاهریه، خطی، ج۱، ص۲۹۷.
در مآخذ آثار دیگری نیز از او یاد شده است: المسند الکبیر ، مشتمل بر ۵۰ هزار حدیث [۱۶]
شمس الدین محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۳۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
خلاف فی السّنن . [۱۷]
خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۲۶۹، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۹م.
۲ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم. (۲) علی ابن عساکر، التاریخ الکبیر، به کوشش عبدالقادر افندی بدران، دمشق ۱۳۲۹ق. (۳) علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، دمشق، ۱۴۰۴ق. (۴) ابن کثیر، البدایة و النهایة، قاهره، ۱۳۵۱- ۱۳۵۸ق. (۵) احمد بن عبدالله ابو نعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، به کوشش س ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۱م. (۶) شمس الدین محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، بیروت، ۱۳۷۶ق. (۷) شمس الدین محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۸) شمس الدین محمد ذهبی، العبر، بیروت، ۱۴۰۵ق. (۹) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۹م. (۱۰) ظاهریه، خطی. (۱۱) کوپریلی، خطی. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « ابن ابی عاصم »، ج۲، ص۸۳۶. |